कास्की : नेपालको इतिहास र संस्कृतिमा हामीले थुप्रै पौराणिक कथा सुन्दै आएका छौं। तिनैमध्ये एक हो सतीको श्रापको कथा। हामीलाई सानो छँदा हजुरबुवा-हजुरआमाले सुनाउने यस कथामा सतीदेवीको श्रापले नेपाललाई अशुभ बनाएर कहिल्यै प्रगति नगर्ने श्राप दिइएको भनिन्थ्यो।
यो कथा ऐतिहासिक मात्र नभएर आजको सन्दर्भमा समाजको मनोदशा र सोचको पनि एउटा महत्वपूर्ण दृष्टान्त बनेको छ। तर, के साँचै नेपाल सतीको श्रापले गर्दा यति समस्याग्रस्त छ त?
यो कथा लगभग ३७८ वर्ष पुरानो हो। राजा प्रताप मल्लको शासनकालमा नेपाल (कान्तिपुर)का काजी भीम मल्लले तिब्बतसँग सन्धि गर्दै नेपालको प्रभावलाई सुदृढ गर्न खोजेका थिए। भीम मल्लले देशप्रति अनन्य निष्ठा देखाए। तर उनका विरोधीहरूले षड्यन्त्र रचेर उनलाई देशद्रोही साबित गर्न सफल भए। जसले गर्दा राजा प्रताप मल्लले उनको हत्या गराए। भीम मल्लकी धर्मपत्नी भुवनलक्ष्मीले सती जाँदा देशको हितमा काम गर्ने जोकोहीको भलो नहोस भनी श्राप दिएकी थिइन्।
श्रापको वास्तविकता र हाम्रो वर्तमान अवस्थाः
यो कथा हाम्रो समाजमा आज पनि जीवित छ र थुप्रैले यसैलाई हाम्रो समस्याको कारण ठान्छन्। तर, के यो पौराणिक श्रापले गर्दा नेपाल आजको अवस्थामा आइपुगेको हो, कि वास्तविकता कतै अन्यत्र छ?
२१औं शताब्दीमा हामी यो कथालाई पुनः एकपटक आधुनिक दृष्टिकोणले समीक्षा गर्न सक्छौं। नेपाल जस्तो प्राकृतिक सम्पदाले भरिपूर्ण, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक धरोहरमा सम्पन्न मुलुक किन आर्थिक संकट र राजनीतिक अस्थिरतामा फसेको छ भन्ने प्रश्न गहिराइमा गएर बुझ्न जरुरी छ।
के नेपाल सतीको श्रापले असफल भयो?
नेपालको गरीब, कमजोर र अस्थिर अवस्थाका लागि सतीको श्राप मात्र जिम्मेवार ठान्नु अत्यन्तै अन्धविश्वास पूर्ण कुरा हुनेछ। देशका विभिन्न समस्यामा हामीले आफैँको गलत निर्णय, नेतृत्वको कमजोरी, भ्रष्टाचार, अस्थिर राजनीतिक स्थिति, र राष्ट्रिय प्राथमिकतामा ध्यान दिन नसकेको कुरा महत्वपूर्ण कारण हुन्। हाम्रा समस्या निम्न बुँदाहरूमा केन्द्रित छन्:
प्राकृतिक स्रोतको सही उपयोग नहुनु
हाम्रा जलस्रोत, उर्वर भूमि, र सांस्कृतिक सम्पदाहरूको सही व्यवस्थापन र सदुपयोग गर्न असफल भएका छौं। जलस्रोतका प्रचुर सम्भावनाहरू हुँदाहुँदै पनि हामी छिमेकी देशहरूसँग निर्भर हुन बाध्य छौं।
उद्योगको पतन र युवा शक्ति पलायन
हाम्रा थुप्रै उद्योगहरू क्रमशः विदेशीहरूलाई बेचिनु र युवाहरू रोजगारका लागि विदेश जान बाध्य हुनु यो देशको ठूलो विडम्बना हो। मेहनत, क्षमता, र रचनात्मकता भएका युवाहरूलाई देशमै रोजगारीको व्यवस्था गर्न नसक्दा हामी एउटा परनिर्भर अर्थतन्त्र बनिरहेका छौं।
नेतृत्वमा नैतिकताको अभाव र भ्रष्टाचार
विगतका राजनीतिक दल र नेताहरूले स्वार्थ, शक्ति र भ्रष्टाचारमा लिप्त भएको स्पष्ट देखिन्छ। देशका सम्पत्ति निजीकरण गर्दै, जनता र राष्ट्रको भविष्यमा नसोचि व्यक्तिगत फाइदाका लागि राज्यको ढुकुटी र स्रोतको दुरुपयोग गरिनु देशको दुःखद अवस्था हो।
शैक्षिक र स्वास्थ्यमा कमजोरी
मुलुकका शैक्षिक संस्था, स्वास्थ्य सेवा, र अन्य आधारभूत आवश्यकता उचित प्रबन्धन नहुनु र जनतालाई आधुनिक सुविधा नपुग्नुले पनि विकासलाई पछि पारेको छ।
के समाधान खोज्न सकिन्छ?
सतीको श्रापमा विश्वास गरेर सारा दोष पौराणिक कथालाई दिइरहनु भन्दा अब हामीले निम्न उपायहरू अपनाउनु जरुरी छः
आफ्नै जिम्मेवारी बुझ्नू र जनचेतना बढाउनु
देशलाई राजनीतिक, आर्थिक, र सामाजिक रूपमा सबल बनाउन प्रत्येक नागरिकको भूमिका हुन्छ। व्यक्तिगत जिम्मेवारी लिँदै, भ्रष्टाचारविरुद्धको जनचेतना अभियानमा सहभागिता आवश्यक छ।
नेतृत्वमा परिवर्तन र युवा शक्ति सहभागिता
पुरानोलाई किनारा लगाउँदै नयाँ नेतृत्वलाई मौका दिने समय आएको छ। सतीको श्रापलाई दोष दिनुको सट्टा अब हामीले नयाँ र जिम्मेवार नेतृत्वलाई सत्तामा ल्याउनु पर्छ, जसले देशको वास्तविक समस्याहरू समाधानमा ध्यान दिन सकोस्।
शिक्षा, रोजगारी, र विकासमा केन्द्रित योजना
युवाहरूलाई स्वदेशमै अवसर दिने, कृषि र जलस्रोतको व्यवस्थापन गर्ने, तथा उद्योगहरूलाई पुनर्जीवित गर्ने कार्य योजनाहरू बन्नुपर्छ।
राष्ट्रिय एकता र समर्पण भावनामा आधारित विकास योजना
सच्चा राष्ट्रप्रेमीलाई समर्थन गर्दै समाज सुधारमा ध्यान दिनुपर्ने आवश्यक छ। एकता, राष्ट्रियता र सहयोगको भावना साथमा राष्ट्रिय विकास योजनालाई प्राथमिकता दिने नीति र संरचनाहरू स्थापित गरिनुपर्छ।
निष्कर्षः
नेपालको विकासको बाटोमा बाधा पुर्याउने कारण कुनै पौराणिक श्राप होइन, तर हाम्रो आफ्नै कमजोरी, नेतृत्वको लाचारी, र समाजमा रहेका गलत सोचहरू हुन्। समय आएको छ, हामी सबैले आँखाहरू खोल्न र पुरानो अन्धविश्वासलाई त्याग्दै नयाँ सोच, नीतिहरू, र जिम्मेवारी बोधलाई आत्मसात गर्न। सतीको श्रापलाई दोष नदिई, आफ्नो योगदान र संकल्पले नेपाललाई समृद्ध, आत्मनिर्भर र सुखमय बनाउने हाम्रो कर्तव्य हो।
आउनुहोस्, हाम्रो देशलाई नयाँ सन्देश दिऔं: “नेपाललाई सतीको श्रापबाट होइन, हाम्रो सोच र कर्मबाट मुक्त गरौं।”