सन्तोष बस्याल
पोखरा ।
पोखरा यसै पोखरा भएको होइन । यहाँको प्राकृतिक सौन्दर्यता सँगै पर्यटन व्यवसायमा लागेकाहरुको देन पनि महत्वपूर्ण छ । खासगरी पोखरामा आन्तरिक र बाह्य पर्यटक भित्र्याउने बाटोमा यहाँका पर्यटन व्यवसायीहरु लागि परेको देख्न सकिन्छ । उसो त पोखरामा पर्यटन क्षेत्रमा लगानी गर्नेहरुको जमात बढ्दो नै छ । लगानी सँगै व्यवसाय नै छाडेर पर्यटन क्षेत्रबाट विलिन हुनेहरु पनि नभएका होइनन् । तर जस्तो सुकै आँधीहुरी बतास आएपनि निरन्तर पर्यटन व्यवसायमा अडिक हुनेहरु पनि यहाँ भेटिन्छन् ।
यस्तैमा एक हुन् कमला गिरी । पर्यटन व्यवसायी महिला संघ (टेवान) को अध्यक्ष समेत रहेकी गिरीको जन्म वि.सं. २०३७ साल फागुन १२ गते बागलुङको बलेवामा आमा भीममाया गिरी र बुबा खगराज गिरीको कोखबाट भएको थियो । दुई दाजु र दुई दिदी पछि कान्छी सन्तानको रुपमा उनले जन्म लिइन् । विद्यालय स्तरको कक्षा १० सम्मको अध्ययन उनको बागलुङमा नै भयो । त्यसपछि पोखरा मामाघरमा बसेर आफ्नो औपचारिक शिक्षा पुरा गरिन् ।
आमा आध्यात्मिक व्यक्तित्व भएकाले पनि होला सानैदेखि उनी त्यसैअनुरुपको स्कुलिङमा हुर्किन् । अरुको सेवा गर्नु धर्म हो, सेवा गरे मेवा मिल्छ भन्ने सिकाइबाट उनको बाल्यकाल बित्यो । फलस्वरुप सामाजिक क्रियाकलापमा सानै देखि नै गिरीको लगाव रहयो भन्दा अतियुक्त नहोला ।
मेडिकल लाइनको विद्यार्थी भएर पनि होला गिरीले १२ वर्षसम्म पोखराको पद्मनर्सिङ होममा जागिर गरिन् । उनको व्यवसायिक यात्रा विवाह पछि मात्र सुरु भयो । २०५८ सालमा पोखराका मोहन गिरीसँग विवाह गरिसके पछि उनले जागिर छाडिन् । श्रीमानको एयरलाइन्सको जागिर भएकाले पर्यटन व्यवसायमा आबद्ध हुन उनलाई इच्छा जाग्यो ।
आँटिली स्वभावकी कमलालाई जागिर भन्दा पनि व्यवसायमा रमाउन मन लाग्यो । परिवारमा श्रीमान श्रीमति नै जागिरमा हुनुभन्दा व्यवसायमा लाग्नुपर्छ भन्ने सोच पलायो । फलस्वरुप श्रीमानकै सहयोगमा आज भन्दा ११ वर्ष अघि मेट्रोइन टुर्स एण्ड टार्भल कम्पनी दर्ता गरिन् । उक्त व्यवसायबाट पर्यटन क्षेत्रमा उनले पर्दा उघारिन् । श्रीमानको पनि पहिले देखिको रहर भएकाले कमलालाई साथ रहयो ।
अरुभन्दा फरक काम गर्न इच्छुक कमला अन्तत्वगत्व पर्यटन व्यवसायमा हाम फालिन् । सुरुवातको व्यवसायमा नै उनको ठूलो लगानी भयो । करिब दुई करोड लगानीमा गरेको व्यवसाय आज पनि निरन्तर चलिरहेको छ । सुरुवातका समयमा पोखरा काठमाडौं र काठमाडौं पोखराका लागि दुई वटा पर्यटक चढ्ने बस उनीहरुले खरिद गरेका थिए । बस अहिले छैन तर पनि व्यवसायको स्वरुप भने परिवर्तन भएको छ ।
पर्यटन व्यवसायसँगै स्टोर्समा पनि कमलाले लगानी बढाएकी छिन् । ट्राभल सँगै मेट्रो रेमिट, सुमी मनी चेन्जर र मेट्रो सुपरस्टोर्स सँगै सिटी लिक्विड सप समेत संचालनमा छ । कमलाका श्रीमान मोहनले सुपरस्टोर्स र लिक्विड सप सम्हाल्छन भने कमलाले टुर्स एण्ड टार्भल सँगै रेमिट र मनी चेन्जर सम्हाल्दै आएकी छिन् ।
जागिरमा अरु कसैसँग डिपेन्डेन्ट हुनुपर्छ भने व्यवसाय आफुमा निर्भर रहने भनाई उनको छ । भन्छिन्, “अरुको निर्देशनमा चल्नुभन्दा आफ्नो निर्देशनमा चल्नुको स्वतन्त्रता बेग्लै हुँदोरहेछ । आफु व्यवसायी भएर अरुलाई जागिर दिँदाको आनन्द फरक छ । जागिर भन्दा व्यवसायमा छुट्टै आत्मसन्तुष्टि मिल्छ ।” कमलाले ८ जनालाई जागिर दिएकी छिन् ।
प्राकृतिक प्रकोप लगायत अन्य घटनाले प्रत्यक्ष असर पर्यटन क्षेत्रमा परेको बुझाई कमलाको छ । खासगरी कोभिड पछि सुस्तिएको पोखराको पर्यटन क्षेत्रलाई माथि उठाउन यहाँका पर्यटन व्यवसायी चिन्तित समेत देखिन्छन् । त्यसैले पनि होला कमलाले समयानुसार व्यवसायको धार समेत परिवर्तन गरेकी छिन् कोभिडकै समय सुपरस्टोर्समा लगानी गरेर ।
उनका अनुसार व्यवसायीहरुले करोडौं रुपैयाँ बैंक तथा वित्तिय संस्थाबाट ऋण लिएर लगानी गरिरहेको बेलामा व्यवसाय क्षेत्र मारमा पर्दा राज्यबाट सम्बोधन हुन नसक्नु दुखद पक्ष हो ।
‘पर्यटन व्यवसायी माथि आउनु भनेको पर्यटन क्षेत्रमा सुधार हुनु हो । राज्यलाई सबै भन्दा बढी कर बुझाउने क्षेत्र पर्यटन हो । पर्यटन व्यवसायीलाई राज्यले हेर्ने दृष्टिकोण फराकिलो हुनुपर्यो ।’, उनले भनिन् ।
पर्यटन क्षेत्रमा नयाँ नयाँ खालका अवधारणा ल्याउनुपर्ने आवश्यकताको महशुस उनले गरेकी छिन् । पर्यटन व्यवसायीमैत्री कानून निर्माणमा राज्य पक्ष लाग्नुपर्ने धारणा उनको छ ।
नेपाल एशोसिएसन टुर्स एण्ड ट्राभल गण्डकी प्रदेशको द्धितिय उपाध्यक्ष, रोटरी क्लब अफ पोखरा फिस्टेल लगायतका विभिन्न सामाजिक संस्थामा आबद्ध गिरीले महिला दिदीबहिनीहरुमा पहिले र अहिलेमा धेरै परिवर्तन आएको समेत उल्लेख गरिन् । “पहिले घरको चुल्होचौकोमा सिमित महिलादिदीबहिनीहरु अहिले आफै व्यवसायी भएर जागिर दिनेसम्म हुनुभएको छ ।”, उनले भनिन् ।
तर यो नै प्रयाप्त छैन । अझै पनि कुनै न कुनै कारणले महिलाहरुलाई खुम्चिनुपरेको अवस्था छ । पारिवारिक सहयोग नहुँदा घरकै काममा बाँधिएका छन् । अझै पनि घरमै यत्तिकै बसेका महिलाहरुलाई आत्मनिर्भरका लागि केही न केही गर्न सुझाव दिन्छिन् कमला गिरी ।
परिवारमा सबैको कमाई भयो भने आर्थिक रुपमा मजबुत भइने हुँदा सीप विकासका कार्यक्रममा सरिक भएर अगाडि बढ्न उनको अनुरोध छ ।घरको काम बाहेकको बाँकी समय उपयोग गर्न सके आर्थिक हिसाबले समेत सबल बनिने भनाई उनको छ ।
